Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB), 10 ilde büyük yıkıma ve binlerce can kaybına yol açan Kahramanmaraş merkezli 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki depremlerin ardından, ilk iki gününde yaşananlara ilişkin bir ‘Ön Değerlendirme Raporu` hazırladı. Raporda, “Asli görevi afet ve acil durumlarda can ve mal kurtarma, sağlık, iaşe, ibate, güvenlik, mal ve çevre koruma, sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin verilmesine yönelik çalışmaları yürütmek olan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve ilgili diğer kamu kurumları bu zorlu sınavda başarılı olamamıştır” denildi.

TMMOB, Kahramanmaraş merkezli 10 ilde etkili olan depremlerin ilk 2 gününde yaşanan sıkıntılar, yapılan ve yapılamayanlara ilişkin "Ön Değerlendirme Raporu" hazırladı. Raporun, afet bölgesindeki iller hakkında şube ve temsilciliklerle yapılan görüşmeler doğrultusunda 7 Şubat 2023 günü akşam saatleri itibarıyla alınan ilk değerlendirme sonuçlarına göre hazırlandığı belirtildi. Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa illerindeki yıkımlara ve arama kurtarma çalışmaları ile yardımlar konularındaki aksaklıklara işaret edilen raporun “Sonuç” bölümünde şu çarpıcı değerlendirmelere yer verildi:

“DEPREMLERDE HASTANELER, HAVAALANLARI VE KARAYOLLARINDA YIKIMLAR VE YIKICI HASARLAR OLUŞTU: Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı`ndan alınan verilere göre; 06 Şubat 2023 günü yerel saat ile 04.17`de merkez üssü Kahramanmaraş ili Pazarcık ilçesi, aletsel büyüklüğü 7,7 (Mw) ve odak derinliği 7 km. olan şiddetli bir deprem meydana gelmiştir. Aynı gün saat 14.00`te ise bu kez merkez üssü Elbistan ve aletsel büyüklüğü 7,6 (Mw) olan ikinci bir deprem daha meydana gelmiştir. Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Osmaniye, Adıyaman, Malatya, Şanlıurfa, Adana, Diyarbakır ve Kilis illerimizde etkili olan depremde ilk belirlemelere göre çok fazla sayıda konut binasında, hastaneler, havaalanları ve karayollarında yıkımlar ve yıkıcı hasarlar oluştu.

BU DEPREMLER ÜLKEMİZ TARİHİNİN EN YIKICI DEPREMLERİNDENDİR: Hiç kuşkusuz bu depremler gerek büyüklüğü gerekse etkilediği, alan bakımından ülkemiz tarihinin en yıkıcı depremlerindendir.

YARDIM TIR`LARININ DEPREM BÖLGELERİNE ULAŞIMINDA İZAHI ZOR BİR KOORDİNASYON EKSİKLİĞİ VAR: Ancak depremin ardından iki gün geçmesine rağmen halen çoğu ilimizde etkin ve yeterli düzeyde arama- kurtarma çalışmalarının yapılamaması, geçici barınma alanlarının kurulamaması, vatandaşlarımızın sert kış koşullarında -14 dereceye varan soğukta gecelerini sokakta veya araçlarda geçirmek zorunda kalmaları, depremden kurtulanların kurulamayan aşevlerinden dolayı bir sıcak çaya, çorbaya ulaşamamaları ve açlıkla savaşmaları, ülkenin dört bir yanından gönderilen yardım TIR`larının deprem bölgelerine ulaşımının ve dağıtımının yapılmasında yaşanan gecikmeler izahı zor bir koordinasyon eksikliğini işaret etmektedir.

KIRSAL ALANDA TABLO ÇOK DAHA VAHİM: Gerek deprem bölgesindeki temsilcilerimizden edindiğimiz gerekse medyaya yansıyan bilgilere göre kent merkezlerinde halen enkaz altında kurtarılmayı bekleyen vatandaşlarımız bulunmaktadır. Kırsal alanda tablo çok daha vahimdir.

AFAD VE İLGİLİ DİĞER KAMU KURUMLARI BU ZORLU SINAVDA BAŞARILI OLAMADI: Asli görevi afet ve acil durumlarda can ve mal kurtarma, sağlık, iaşe, ibate, güvenlik, mal ve çevre koruma, sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin verilmesine yönelik çalışmaları yürütmek olan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve ilgili diğer kamu kurumları bu zorlu sınavda başarılı olamamıştır.”

Yıkıma uğrayan illerle ilgili olarak tek tek değerlendirme yapıldı:

HATAY: Hatay`da çok sayıda bina yıkılmış durumda olmasına rağmen arama kurtarma çalışmaları organize edilememiş durumda. Çalışmalar bölge halkının ve gönüllülerin de çabasıyla el yordamıyla yürütülüyor. Depremde Hatay Antakya`da bulunan Özel Akademi Hastanesi ile İskenderun Devlet Hastanesi`nin yoğun bakım ünitesinin bulunduğu 6 katlı A blok yıkıldı. Hatay Havalimanı pisti de yarılarak kullanılamaz hale geldi. Kamu binaları ve belediye binası da kullanılamaz durumda. Ulaşım altyapısı çalışmıyor. Belediyenin oluşturduğu kriz masası bulunmuyor. Sadece valiliğin AFAD üzerinden oluşturduğu bir kriz masası var. Göçüklerin haricinde binaların büyük çoğunluğu hasarlı ve yeniden kullanılamayacak durumda. Kentte ilk iki gün hiçbir alanda organize bir çalışma yürütülmedi. Kriz merkezi kurulmadı, arama- kurtarma çalışmalarına başlanmadı. Aktif olarak çalışan arama kurtarma ekibi sayısı ihtiyacın çok çok altında. Merkez belediyelerin bazılarında iş makinası ve kurtarma ekipleri varken, bazı merkez belediyelerinde hiçbir iş makinası, kurtarma ekipmanı yok. Cenazeler sokaklarda. Defin işlemleri için dahi iş makinesi kepçe ve kürek temin edilemedi. Tüm işletme ve işyerleri kapalı. Hiçbir ihtiyaç karşılanmıyor. Barınmaya yönelik herhangi bir adım atılmadığından halk pazar yeri gibi açık alanlarda toplanmış durumda. Kentte elektrik, su ve doğalgaz altyapısı çalışmıyor. Gıda tedariğinde ciddi problem mevcuttur. Kente ilk iki gün yardım TIR`ları ulaştırılamadı. Adana-Konya yolu üzerinde çok ciddi sayıda iş makinası, yardım TIR`ı bulunuyor. AFAD tarafından bekletildiği düşünülen bu malzemelerin ivedilikle bölgeye ulaştırılması gerekiyor. Gerek afetzedeler için gerekse arama-kurtarma ekipleri için tuvalet ihtiyacı en önemli sorunlardan biri. Acilen seyyar tuvaletler kurulması gerekiyor. Bir başka önemli sorun ise temiz içme suyu temini. AFAD merkezinde içme suyu TIR`ları olduğu bilinmektedir. Ancak dağıtım henüz yeterince sağlanamadı. Başta akaryakıt, barınma (çadır / uyku tulumu), aydınlatma olmak üzere tüm temel gereksinimlerin karşılanmasına ihtiyaç duyuluyor.

İSKENDERUN: İskenderun`da hiçbir AFAD ve Kızılay yetkilisi bulunmuyor. Vatandaşlar arama- kurtarma çalışmalarını kendi imkânlarıyla yürütüyor. İş makinaları henüz gelmeye başladı. Barınma sorunu çözülmedi. Konteynırlar henüz gelmeye başlamadı.  Herhangi bir yemek organizasyonu yok. Vatandaşlar kendi olanaklarıyla topladıkları yardımları bölgede dağıtıyor. Sağlık hizmeti verilemiyor. Devlet hastanesi yıkıldığı için hastalar Adana ve Mersin`e taşınıyor. Ulaşım sıkıntılı bir şekilde devam ediyor. Hasar tespit çalışmalarına başlanmadı. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Denizcilik Genel Müdürlüğü, deprem nedeniyle İskenderun Limanı`nda rıhtımda yer yer çökmeler olduğunun tespit edildiğini bildirdi.

İSKENDERUN LİMANINDAKİ YANGIN: Depremler sonrasında İskenderun Limanı`nda konteyner devrilmesi sonucunda çıkan yangın halen söndürülemedi. Bilindiği üzere limanlar 1`inci yani çok riskli risk bölgelerdir. Tehlikeli maddelerin taşınması, depolanması veya kullanılmasında uygulanan işletme süreçlerinde her zaman riskler söz konusudur. Burada önemli olan bu risklerin en aza indirgenmesi için patlama meydana geldiği zaman oluşturacağı şiddet ve etkilerine göre risk öncelikleri belirlenerek tehlikeli maddenin girişinden çıkışına kadar farklı kategorilere ayrılarak risk oluşturacak her bir nokta analiz edilip, gerekli tedbirlerin alınmasıdır. Tehlikeli yüklerin elleçlendiği limanlar açısından yangın ve patlama riski çok büyük önem taşıyor. İşletmelerin sürekliliklerinin sağlanması açısından meydana gelebilecek yangın güvenlik risklerin önlenmesi veya mevcut risklere karşı tehlike kaynaklarının belirlenip gerekli önlemlerin alınması için yangın güvenliği ile ilgili algılama sistemlerinin üst seviyede olması gerekiyor. İskenderun limanında konteyner alanında depolanan maddelerin envanterinin liman başkanlığı tarafından bilinmesi gerekir. Deprem gibi doğal afet sonrasında meydana gelebilecek bu riskin acil durum planlarının olması ve bunun liman başkanlığında da olması gerekir. Yangın söndürme sırasında kullanılacak söndürme materyallerinin seçiminde yükün ne olduğunun bilinmesi gereklidir. Tüm bu hususlara gereken özenin gösterilip gösterilmediği an itibariyle bilinmemektedir.

MALATYA: Malatya`da deprem nedeniyle tarihi Yeni Camii kısmen yıkıldı. Malatya Havalimanı terminal binasında hasar meydana geldi. Sivil hava trafiğine kapalı bulunan havalimanı, insani yardım ve arama kurtarma uçuşlarına açık. Özel Divan ve Özel Gözde hastaneleri yıkıldı. Yeterli olmamakla birlikte lokal olarak belli bölgelerde AFAD ve Kızılay ekibi bulunuyor. Ancak yeterli düzeyde uzman arama-kurtarma ekipleri yok. Barınma alanlarındaki yetersizlik nedeniyle vatandaşlar arabalarında kalıyor. Yemek organizasyonu eksik ve yetersiz. Hali hazırda Malatya Hal binası önüne yardım TIR`ları geldi. Ancak valilik tarafından organize edilemediğinden dağıtım yapılamadı. Ulaşım sorunlu. Devamlı artçı depremler olması nedeniyle henüz hasar tespit çalışması başlamadı.

ADANA: Adana`da 10 kat ve üzeri 21 bina yıkıldı. Yıkılan binaların yüksek katlı olması nedeniyle yıkılan can kaybı fazla. Özellikle yeni yerleşim bölgelerinde çok fazla ağır hasarlı bina bulunuyor. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü hasar tespitlerini yapıp tahliye süreçlerini tamamladı. Kamu binalarında ve hastanelerde bir hasar bulunmuyor. Afet yönetim sürecinde genel durum diğer illere göre iyi. Öncelikli olmamakla birlikte hazır gıda ve su ihtiyacı burada da bulunmuyor. Kentte su ve elektrik vardır ve hizmetler sağlanıyor.

OSMANİYE: Osmaniye`nin güneyinde yıkım çok fazla. Eski binalar tamamen çökmüş durumda olup yeni yapılar ayakta ancak hasarlı durumda. Bazı kamu binaları hasarlı. Özel hastaneler de kullanılamaz durumda. Osmaniye`de AFAD ve Kızılay görevlileri mevcuttur ancak dışarıdan destek kabul edilmiyor. Çadırlar ve kamplar kuruldu fakat henüz yeterli kapasitede değil. Sadece hiç imkânı olmayanlar kamplara alınıyor. Elektrik şehre kısıtlı bir şekilde veriliyor. Bu nedenle temel ihtiyaçlara erişim kısıtlı. Ekmek üretilemiyor. Temel besin gıdalarına erişim çok sıkıntılı. Depremzedelerin besin ihtiyacı yeterince karşılanamıyor. AFAD ile görüşülmesine rağmen yemek konusuna çözüm üretilemedi. Kısıtlı da olsa dışardan gelen bazı yardımlar var. Su çamur gibi olduğu için temiz su ihtiyacı karşılanamıyor. Evlere girilemediği için sert kış koşullarında ısınma problemi bulunuyor. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü yapı denetimlerle ilgili ekipler oluşturarak hasar tespit çalışmalarına başladı. Ancak İnşaat Mühendisleri Odası`ndan (İMO) yardım talep edilmedi.

ŞANLIURFA: Şanlıurfa`da AFAD ve Kızılay ekipleri afet yönetim sürecini yürütmeye çalışıyor. Ancak hazırlıksız olunduğu için müdahaleler yetersiz kalıyor. Çok fazla yaralı ve çok fazla kayıp çocuk var. Sağlık hizmeti şehirde yok denecek kadar az. Kurulan çadırlar yetersiz ve özellikle kırsalda barınma sorunu mevcut. Kent merkezinde su var fakat elektrik yok. Kırsalda ise durum daha da kötü. Gıda ihtiyacı karşılanamıyor. Altyapı yetersiz olduğu için trafik sorunu bulunuyor. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü yapı denetim kuruluşlarıyla ekipler oluşturarak hasar tespit çalışmalarına başladı.

ADIYAMAN: Adıyaman şehir merkezinde 400-500 bina yıkılmış olup ayakta kalan binalar da girilemez durumda. Adıyaman`da belediye hizmet binası yerle bir oldu. Adıyaman Gölbaşı`ndaki bir hastanenin de ağır hasar gördüğü öğrenildi. Hala enkaz altında olup sesleri duyulan insanlar var. Ancak kurtarma ekipmanları da arama-kurtarma çalışmaları da yetersiz. Halen birçok binaya ulaşılmadı. İnsan gücüne çok ihtiyaç var. Kentte afet yönetimine ilişkin hiçbir koordinasyonun olmadığını söylemek çok da yanlış olmayacak. Gıda desteği gelmekte ancak her yere ulaştırılamıyor. Köylerden sürekli olarak yardım talebi geliyor. Bazı köyler için gönderilen gıda malzemesi yardımları AFAD tarafından alıkonarak şehir merkezine çekildi ve oluşturulan çadır kent bölgelerine dağıtıldı. AFAD koordinasyonu tek başına yürütmeye çalışıyor ancak başarılı olamıyor. İnsan gücü ve koordinasyon eksiğinden dolayı gelen yardımlar eşit bir şekilde dağıtılamıyor. Şehirde elektrik ve su kesintisi devam ediyor. Özellikle temiz suya ulaşımda ciddi bir sorun var. Ağır kış şartları nedeniyle barınma sorunu da ciddi boyutta. Herkes araçlarda yatıyor ve yakıt sorunu da devam ediyor. Kentte hasar tespit çalışmalarına henüz başlanmadı.

MARAŞ-ELBİSTAN: Maraş ve Elbistan`daki yıkım çok fazla. Her sokakta en 3-4 bina yıkılmış, bazı sokaklardaki binalar ise tamamen yıkılmış durumda. İlk gözlemlere göre Maraş`ta da Elbistan`da da koordineli bir çalışma yürütülemiyor. Elbistan`da da tüm ilçede ancak 2-3 binada arama kurtarma çalışması yapılıyor. Bunlardan da yalnızca bir tanesinde profesyonel ekip çalışıyor. Halen çalışmalara başlanmamış bina sayısı oldukça fazla olup sivil yurttaşlar enkaz altında kalanları kendi imkanlarıyla çıkarmaya çalışıyor. Bugün itibariyle kente ve ilçeye ulaşım sağlanıyor. Yollar açıldığı için gıda sorununun kısmen çözülmeye başlandı. Barınma ve ısınma sorunu ise halen ciddiyetini koruyor. Çadırlar kurulmaya başlandı ancak merkeze uzak ve az sayıda. Hasar tespitine dair bir çalışma henüz yok. Ancak yapıların çoğunun kullanılamaz durumda olduğunu söylemek mümkün.

GAZİANTEP: İlk iki gün depremden en çok etkilenen İslahiye ve Nurdağı`nda arama-kurtarma çalışmaları yapılamadı. An itibariyle arama- kurtarma çalışmaları AFAD koordinasyonunda belediyenin iş gücü ve araç, ekipman desteği ile gönüllü kuruluş ve ekipler ile devam ediyor. Doğalgaz kesintisi nedeniyle ekmek ve yemek üretimi büyük ölçüde kesintiye uğramış durumda. Isıtıcı ve jeneratör ihtiyacı karşılanmaya çalışılıyor. Gıda, ilaç, battaniye, ekipman gibi yardımlar AFAD koordinasyonunda belirlenen noktalarda toplanarak dağıtılıyor. Spor salonları, hasar görmemiş az katlı sosyal tesisleri depremzedelere açıldı. Çadır hazırlıkları ve temini devam ediyor. Barınma sorunları, çadır/kurumların tesisleri gibi desteklerle çözülmeye çalışılıyor. “

YOLLAR ULAŞIMA KAPANDI

Raporda Karayolları Genel Müdürlüğü`nün (KGM) verileriler de yer aldı. Açıklanan verilere göre, ulaşımı sağlayan yolların farklı kilometrelerinde yer yer oluşan hasarlar nedeniyle ulaşım yapılamadı. Adıyaman-Çelikhan-Su?rgu? yolu Balık Burnu Köpru?su? yıkıldı. Adıyaman Gölbaşı-Malatya arası heyelan ve tünelde beton dökülmesi nedeniyle ulaşıma kapatıldı.

DEPREMLER BİN 275 KİLOMETRE DEMİRYOLUNU ETKİLEDİ

Raporda depremlerin bin 275 kilometre demiryolu hattını etkilediği aktarıldı. Bu hatlar üzerinde 446 köprü, 6161 menfez, 175 tünel bulunduğu belirtilerek, şunlar kaydedildi:

“Demiryolları bakım ekipleri tarafından ilk deprem sonrasında saha incelemelerine çıkıldı ve birçok hattın kontrolü sağlandı. Özellikle Toprakkale- Narlı, Narlı-Malatya ve Narlı-Gaziantep hat kesimlerinde demiryolu altyapısının deforme olduğu tespit edildi. Tespitler sonrasında ekiplerin mobilizasyon süreçlerine başlandı. Ancak ikinci deprem sonrasında tüm hatların tekrar kontrol edilmesi ihtiyacı oluştu. Yapılan kontroller, mevcut altyapıyla birlikte tüm sanat yapılarını ihtiva edecek şekilde gerçekleştirildi. Buna göre, bölgedeki hatların elektrik enerjisini sağlayan 10 trafo merkezinden enerji sağlandı. Kapalı olan Bahçe-Fevzipaşa, Fevzipaşa-Narlı, Narlı-Malatya ve Narlı-Gaziantep hat kesimlerinde, ekipler tarafından gözle yapılan yüzeysel muayene sonucunda, demiryolu altyapısında tren trafiğine engel olacak düzeyde deformasyonlar meydana geldiği görüldü. Fevzipaşa-Narlı, Narlı-Gaziantep, Narlı-Malatya hattı ulaşıma kapalı. Malatya-Çetinkaya, Malatya-Yolçatı demiryolu hatları acil durumlar için açık. Divriği-Çetinkaya arası demiryolu 04.40 itibarıyla tren trafiğine kapalı."