MELİS YILDIRIM

14 Mayıs’ta yapılacak seçimler için 29 Mart’ta göreve başlayan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu (DKİHB) Seçim Gözlem Heyeti, seçim sürecinde önceki seçimlerden sonra yaptıkları tavsiyelere uyulup uyulmadığını da değerlendirecek. Kuruluşun 24 Haziran 2018 seçimlerinden sonra hazırladığı raporda, “Seçmenlerin gözdağı ve cezalandırılma korkusu olmadan oy verebilmesini sağlamak amacıyla oy verme merkezleri içerisinde ve etrafındaki polis sayısı asayişi ve güvenliği sağlayacak sayı ile kısıtlı olmalıdır. Fazladan oy pusulası sayısına bir limit getirilmesi ve YSK tarafından düzenlenmesi tavsiye edilmektedir. Şeffaflığı arttırabilmek için basılan ve dağıtılan oy pusulası sayısı her seçimin ve sandık kurulunun ihtiyacına göre ayarlanabilir. Oylama başlamadan önce sandık kurulları tarafından merkeze gelen oy pusulası sayısı kayıt defterine yazılmalıdır” önerileri yer alıyor.

14 Mayıs’ta yapılacak cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimine 40 gün kalırken; seçim güvenliğine ilişkin tartışmalar sürüyor. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu (DKİHB) Seçim Gözlem Heyeti, 29 Mart 2023 tarihinde Ankara Hilton Otel’de yapılan basın toplantısı ile göreve başlamıştı. Danimarka’dan Büyükelçi Jan Petersen’ın başkanlık ettiği çekirdek grup 14 uzmandan oluşuyor. Uluslararası uzmanlar ve 28 uzun dönem gözlemci ise 7 Nisan 2023 tarihinden itibaren görevlerine başlayacak. AGİT ayrıca, seçimden birkaç gün önce 350 kişiden oluşan kısa süreli gözlemci talebinde bulunacak.

Büyükelçi Petersen, 29 Mart’taki toplantıda Seçim Gözlem Heyeti’nin çalışmaları hakkında bilgi vermiş ve sürecin nasıl işleyeceğini anlatmıştı. Petersen, “Değerlendirme sürecinde kullandığımız ve çok açık olan kriterimiz var. Öncelikle AGİT’in kendi belirlemiş olduğu standartlar. Bununla birlikte, demokratik seçimlerle ilgili olan diğer uluslararası standartlar ve Türkiye’deki mevcut mevzuattır. Türkiye için daha önce yazdığımız raporlardaki tavsiyelere de bakıyoruz. Bu tavsiyelerin ne kadarının uygulanıp uygulanmadığını da değerlendiriyoruz” demişti.

İlk kez Türkiye’de gözlemci olarak bulunmak üzere 3 Kasım 2002 tarihinde yapılan seçimlerde Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından davet edilen AGİT DKİHB, biri referandum olmak üzere toplam 8 seçime gözlemci olarak katıldı. Kuruluşun 2007 milletvekili erken seçimleri, 2011 milletvekili seçimleri, 2014 cumhurbaşkanı seçimi, 2015 milletvekili seçimleri, 2015 milletvekili erken seçimleri ve 2018 erken cumhurbaşkanı ve milletvekili genel seçimlerine ilişkin raporlarında, seçim güvenliği de dahil olmak üzere yetkililer için çeşitli tavsiyeler yer aldı.

2018 seçimlerinin ardından yayınlanan raporda, seçim güvenliğine ilişkin şu tavsiyelere yer verildi:

“POLİS SAYISI ASAYİŞİ VE GÜVENLİĞİ SAĞLAYACAK SAYI İLE KISITLI OLMALIDIR”

- “Şeffaflığı arttırmak için, bütün seviyelerdeki seçim kurullarının toplantı tutanakları ve kararları zamanlı bir şekilde yayınlanmalıdır. Seçim kurulu toplantılarını kamuya açık şekilde düzenlemek de düşünülebilir.

- Seçim mevzuatı ve prosedürlerinin tutarlı bir şekilde uygulanabilmesi için YSK daha alt seviye seçim organlarına yönelik rehberlik ve eğitim sağlamalıdır.

- Seçmenlerin gözdağı ve cezalandırılma korkusu olmadan oy verebilmesini sağlamak amacıyla oy verme merkezleri içerisinde ve etrafındaki polis sayısı asayişi ve güvenliği sağlayacak sayı ile kısıtlı olmalıdır. İyi uygulamalar ile uyum içerisinde, yalnız sandık kurulu başkanlarının polisi oy verme merkezine çağırma yetkisi olmalıdır.

- YSK’da karar alma süreci anayasa ve mevzuat ile uyum içerisinde olmalıdır. Seçim idaresinin tarafsızlığını korumak ve çıkar çatışmalarını önlemek için adaylar ve seçilmiş yetkilerin seçim kurullarında hizmet etmelerine sınırlama getirilmelidir.

- Daha önce de tavsiye edildiği üzere, seçim kanunu 1990 tarihli AGİT Kopenhag Belgesi’nin 8. paragrafı ile uyumlu olacak şekilde uluslararası ve yurttaş gözlemcilere müsaade edilecek şekilde değiştirilmelidir. Gözlemcilere oy verme, oy sayma ve tutanakların birleştirilmesi de dahil olmak üzere seçim sürecinin bütün aşamalarına erişim sağlanmalıdır. Gözlemcilerin akredite edilebilmesi için yeterli düzenlemeler getirilmelidir.

“FAZLADAN OY PUSULASI SAYISINA LİMİT GETİRİLMELİ”

- Fazladan oy pusulası sayısına bir limit getirilmesi ve YSK tarafından düzenlenmesi tavsiye edilmektedir. Şeffaflığı arttırabilmek için basılan ve dağıtılan oy pusulası sayısı her seçimin ve sandık kurulunun ihtiyacına göre ayarlanabilir. Oylama başlamadan önce sandık kurulları tarafından merkeze gelen oy pusulası sayısı kayıt defterine yazılmalıdır.

- YSK bütün seçim komisyonu üyelerinin, siyasi partiler tarafından görevlendirilenler de dahil olacak şekilde, sandık kurullarının oy sayma prosedürleri ve protokollerin tamamlanmasıyla ilgili işlerinde hata ve ihmalleri ortadan kaldırmaya odaklanarak eğitilmesine öncelik vermesi gerekmektedir.

- Uluslararası yükümlülükler ile uyum içerisinde, seçim idaresi engelli seçmenlerin, görme engelli seçmenler de dahil olmak üzere, bağımsız bir şekilde oy kullanmalarını sağlamak amacıyla ilave tedbirler almayı değerlendirmelidir.

- Şeffaflığı arttırabilmek için sandık başlarında olmaya yetkili personelin uygun bir şekilde belirlenmesi değerlendirilmelidir. Sandık kurulu başkanları ve ilçe seçim kurulu başkanlarına resmi olarak akredite edilmiş gözlemciler de dahil olmak üzere yetkili kişilerin hakları ve yetkileri hakkında net talimatlar verilmelidir.

- Daha önce de tavsiye edildiği üzere, şeffaflığı arttırmak ve seçim idaresine güveni inşa etmek için, YSK kayıtlı seçmen sayısı ve oy kullanan seçmen sayısının da dahil olduğu ilçe ve sandık kuruluna göre bölümlere ayrılmış, her partiye ve adaya verilen oyları da gösteren ön sonuçları yayınlayabilir. YSK sandık kurulu protokollerinin alınmasının hemen ardından bu tür verileri kendi web sitesinde yayınlayabilir.”

AGİT DEMOKRATİK KURUMLAR VE İNSAN HAKLARI BÜROSU HAKKINDA

Merkezi Varşova’da bulunan AGİT DKİHB, 1990 yılında yapılan Paris Zirvesi sırasında ‘Özgür Seçimler için Büro’ olarak kuruldu ve Mayıs 1991 tarihinde faaliyetlerine başladı. Seçim gözlemi alanında Avrupa’nın önde gelen kuruluşu olan kuruluş, AGİT bölgesinde yapılan seçimlerin AGİT taahhütlerine, seçimlerin demokratik olması için gerekli diğer uluslararası yükümlülüklere ve ulusal mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığını görevlendirdiği gözlemciler ile değerlendirmekte. Türkiye, AGİT DKİHB’yi ilk kez bir seçimde gözlemci olarak bulunmak üzere 3 Kasım 2002’de yapılan seçime davet etti. Heyet, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından 18 Eylül 2002 tarihinde davet edilmişti.

FOTOĞRAF: AGİT