GÜLARA SUBAŞI 

Dokuz Eylül Üniversitesi`nde (DEÜ) inşaatı tamamlanmak üzere olan Büyük Deney Hayvanları Araştırma Laboratuvarı`nda kullanılacak hayvan türleriyle ilgili endişelerini dile getiren Deneye Hayır Derneği Avukatı Dilruba Uslu, “İlk haberlerde büyük memeli yazıyordu. Bizim de tabii aklımıza direkt insan dışı primatlar geldi. O yüzden çok telaşlandık. Yaptığımız başvurulara cevap verilmedi ve sonrasındaki açıklamada da açıkçası bu tür yer almadı. Ama yine de 25 kilogram ağırlığında bir kobay olamayacağı için türler konusunda bizim hâlâ bir şaibemiz var. Detaylı bilgilendirme yapmıyorlar. O zaman da akla gelen tek şey kedi, köpek mi acaba yer alacak diye düşünüyoruz” dedi.

Dokuz Eylül Üniversitesi`nde (DEÜ) 28 milyon TL yatırım maliyetli, inşaatı süren Büyük Deney Hayvanları Araştırma Laboratuvarı`na üniversite öğrencileri ve Deneye Hayır Derneği`nin tepkisi büyüyor. Konuyu hukuki boyuta taşıyan Deneye Hayır Derneği Avukatı Dilruba Uslu, süreci ANKA Haber Ajansı`na anlattı.

Uslu, şunları söyledi:

“YENİ BİR DENEY MERKEZİ AÇILMASINA KARŞI ÇIKIYORUZ”

“Bu süreç aslında, Dokuz Eylül Üniversitesi`nde (DEÜ) 2015 yılında başlamış. Dönemin Kalkınma Bakanlığı`nın, büyük deney hayvanları araştırma merkezi kurulması konusunda bir çağrısı olmuş. Böyle bir şeyden 2015 yılında bizim haberimiz olmadı. Biz 2023`ün ocak ayında, basına yansıyınca öğrendik. Sonrasında da DEÜ`de ‘Deney Merkezine Hayır` platformu kuruldu. Bu platformun birçok bileşeni var, birçok STK yer alıyor. Yeni bir deney merkezi açılmasına karşı çıkıyoruz. Platform aynı zamanda kamuoyu oluşturmaya çalışıyor. DEÜ yönetimi üzerinde bu şekilde bir baskı kurmaya çalışıyor.

“YAZILI BAŞVURUMUZA ‘SİZE BİLGİ VEREMİYORUZ` DEDİLER”

Biz de DEÜ`ye yazılı bir başvuru yaptık. Bu merkezde hangi türleri tutmak istiyorsunuz, hangi türleri barındıracaksınız, deney merkezlerine göndereceksiniz ya da satacaksınız diye sorduk. Şifahen ilk görüştüğümüzde resmi başvuruya cevap vereceklerini söylemişlerdi ancak sonrasında Bilgi Edinme Kanunu`nun 25`inci maddesi kapsamında gizlilik sebebiyle ret cevabı geldi. ‘Size bilgi veremiyoruz` dediler. Biz bunu hukuka aykırı buluyoruz.

“HANGİ HAYVANLARI BARINDIRACAKLARINI MERKEZİ ETİK KURULA BİLDİRMEKLE YÜKÜMLÜLER”

Yeni açılan deney merkezleri, hangi hayvan bazında ruhsat ve izin aldıklarını, hangi hayvanları barındıracaklarını ve kullandıracaklarını bildiriyorlar. Aynı zamanda da Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu`na (HADMEK) bu projelerle ilgili kaç deney yapıldı, kaç hayvan bu deneylerde kullanıldı bilgi vermekle yükümlüler. HADMEK de bu verileri zaten yayınlıyor. O açıdan bize hangi hayvan türlerinin kullanacağı konusunda bilgi vermeleri gerekiyordu. Bu sebeple ret cevabını Bilgi Edinme Üst Değerlendirme Kurulu`na taşıdık ve itiraz ettik. İtirazın sonucunu bekliyoruz. Hâlâ da kamuoyunu bilgilendirme çalışmaları çeşitli STK`lar ve platform tarafından devam ediyor.

“28 MİLYON LİRAYA ALTERNATİF METOTLARA YÖNELİNMELİYDİ”

Merkezin inşaatı ihale usulüyle yapılıyor. İhaleyi hangi firma aldı, kime yaptırıyorlar onu bilmiyoruz ama 28 milyon lira çok ciddi bir rakam. O açıdan keşke burada bir hayvan deney merkezi oluşturulacağına en azından DEÜ gibi başarılı bir üniversiteye alternatif metotlar alınabilseydi. Çok daha gelişmiş metotlar var keşke bu alanda çalışmalar yapılabilseydi. Birçok Avrupa ülkesinde artık alternatif metotların kullanıldığı merkezler açılıyor. Evet, bunlara ciddi bir yatırım yapılıyor ama artık bu metotlar bazı alanlarda daha güvenilir kabul edildiği için daha avantajlı yatırımlar olarak gözüküyor. 28 milyonluk bütçeyle alternatif metotlara yönelinmesinin açıkçası biz daha uygun olacağını düşünüyoruz.”

"KEDİ, KÖPEK Mİ YER ALACAK ACABA DİYE DÜŞÜNÜYORUZ"

“DEÜ`nün resmi haber portalında yer alan habere göre, DEÜ Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Osman Yılmaz, büyük merkezde kullanılacak deney hayvanlarının 10 ila 25 kilogram ağırlığındaki hayvanlar olduğunu söylüyor. DEÜ resmi Twitter hesabından kamuoyu tepkisinden sonra yapılan açıklamada ise kullanılacak hayvanların fare, sıçan, kobay gibi ‘sadece deneysel amaçla üretilen` hayvanlar olacağı yazıyor. Bu çelişkili ifadelerin sebebi nedir?” sorusuna Avukat Uslu şu yanıtı verdi:

“İlk haberlerde büyük memeli yazıyordu. Bizim de tabii aklımıza direkt insan dışı primatlar geldi. O yüzden çok telaşlandık. Yaptığımız başvurulara cevap verilmedi ve sonrasındaki açıklamada da açıkçası bu tür yer almadı. Ama yine de 25 kilogram ağırlığında bir kobay olamayacağı için türler konusunda bizim hâlâ bir şüphemiz var. Detaylı bilgilendirme yapmıyorlar. Bina yapıldıktan, çalışma izni alındıktan sonra tür bazında hangileri orada tutulacak, ancak o şekilde öğrenebileceğiz. Dediklerine göre, insan dışında primat yer almayacakmış. O zaman da akla gelen tek şey kedi, köpek mi acaba yer alacak diye düşünüyoruz. Süreç içerisinde öğreneceğiz.

“ETİK KURULDA HAYVANLARI KORUMAKLA GÖREVLİ ÜYE, LABORATUVAR HAYVANLARI DERNEĞİ BAŞKANIYDI, DAVA AÇTIK ÜYELİĞİ DÜŞÜRÜLDÜ”

İlk açıklamalardaki kilogramla sonraki açıklamalardaki rakam tutmuyor. Bu bize ya oluşan kamuoyu baskısından dolayı geri adım atıldı diye düşündürüyor ya da şimdilik kamuoyunu biraz rahatlatma amacıyla yapıldı. 10-25 kilogram arasında bir kobay fare ben hiç görmedim. Açıklamalarda bir tutarsızlık var. Osman Yılmaz`ın şöyle bir beyanı var: ‘Onların yaşam hakları da evrenseldir ama eleştirileri de bu noktaya getirmek işgüzarlıktır. Üniversitemizin itibarını, bilimsel çalışmaları ve hocalarımızı zan altında bırakan dayanaksız ve çirkin iddialar karşısında rektörlüğümüz de gerekli süreci başlatmıştır.` Kendisiyle zaten bizim bir dava sürecimiz vardı. Bu ‘işgüzarlık` kelimesine de biz takıldık. Kendisi zamanında 2018-2020 yıllarında HADMEK üyesiydi. Bu kurulda, Laboratuvar Hayvanları Bilimi Derneği Başkanı olarak yer alıyordu ve kurulda, hayvanları korumakla görevli olan STK temsilcisi konumundaydı. Bizim Hayvan Hakları ve Etiği Derneği ile başlattığımız hukuki süreçte bu kişinin, HADMEK`E atanmasının usule uygun olmadığı kararı verildi ve bu sebeple üyeliği düşürüldü. Bu karar, Ankara 11. İdari Mahkemesi tarafından verilerek kesinleşti.

“OSMAN YILMAZ`IN GEÇMİŞTEKİ USULSÜZ ÜYELİĞİ SEBEBİYLE DEÜ`DE KURULACAK HAYVAN DENEY MERKEZİNE GÜVENMİYORUZ”

HADMEK ve Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu (HADYEK) uygulamalarında bulduğumuz bu gibi hukuka aykırılıklar, usulsüzlükler sebebiyle de biz artık hiçbir kurula ve açıklamaya güvenmiyoruz. Hiçbir şekilde şeffaf bir süreç yürütülmüyor, STK`lara hiçbir şekilde bilgilendirme yapılmıyor. Merkezi etik kurulda dahi usule aykırı olarak yer alan bir kurul üyesi varsa yerel etik kurulları hiç düşünemiyoruz.  Şu anda gücümüz yettiğince hepsinin takipçisi olmaya, hepsine ulaşmaya çalışıyoruz. Osman Yılmaz`ın da daha önceki usulsüz üyeliği sebebiyle DEÜ`de kurulacak bu hayvan deney merkezine pek güvenimiz yok. 

“ETİK KURULLARDA HAYVAN DENEYLERİ KONUSUNDA KARAR VERENLERİN HAYVAN HAKLARI KONUSUNDA DAHİ BİLGİSİ YOK”

Biz dernek olarak 2020 yılında bir çalışma yaptık. Yönergesi onaylanmış 100 HADYEK`E resmi başvuru yaptık. Şunu sorduk: ‘Sizin yerel etik kurulunuzda hayvanları korumakla yükümlü olarak bulunan STK temsilcisi hangi STK üyesi?` 100 kuruldan 40`ı cevap verdi. Bu 40 kurulun dahi cevapları bizi maalesef çok derinden üzdü. Hayvan deneyleri konusunda karar veren, projeleri onaylayan kurulların arasında yer alan STK temsilcilerinin hangi STK`lardan olduğunu okuyorum size: Anadolu Kadınlar Derneği, Eğirdir Turizm Tanıtma ve Doğa Sporları Derneği, Ege Orman Vakfı, Kahramanmaraş Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Derneği, Kayseri Kafkas Derneği, Hakikat Aşevi, Samsun Kızılay Derneği, Eğitim Kültür Sanat ve Dayanışma Derneği, Ordu Şairler Yazarlar Sanat Merkezi Derneği, Sakarya Müteahhitler Birliği. Bu insanların bırakın hayvanlar üzerinde yapılan deneyler konusunda bilgisi olmasını, hayvan hakları konusunda dahi bilgileri yok. O sebeple biz yerel etik kurullarda hayvan deneylerine onay veren bu kurulların çok etik davrandığını düşünmüyoruz. Zaten o yüzden hiçbir deney merkezini kesinlikle kabul etmiyoruz. Yeni açılacak deney merkezlerini de bu sebeplerle istemiyoruz.”

“KEDİ VE KÖPEKLERİN BİLİMSEL GEREKÇE GÖSTERİLMESİ HALİNDE DENEYLERDE KULLANILMASI YASALDIR. BU SEBEPLE ÜNİVERİSTENİN AÇIKLAMASI DOĞRU DEĞİL”

“Üniversitenin açıklamasında kedi ve köpeklerin tedariğinin yasal olmadığı belirtilmiş fakat Tarım ve Orman Bakanlığı`nın ‘Çalışma İzni Verilen Deney Hayvanı Kuruluşları` tablosunda deney merkezlerinde köpek kullanılan üniversiteler (Bilkent Üniversitesi ve Selçuk Üniversitesi) olduğunu görüyoruz. Konunun hukuki boyutu nedir?” sorusuna Avukat Uslu şu yanıtı verdi:

“Açıklamada kedi ve köpeklerin tedariğinin hukuka aykırı olduğunu söylemişler ama eğer siz kedi ve köpek gibi evcil türler üzerinde deney yapılması konusunda ruhsat alıyorsanız, sadece ‘deney amaçlı üretilen kedi ve köpekleri` tedarik edebiliyorsunuz. Yönetmelikte bundan yana zaten bir sıkıntı yok, o yüzden açıklama aslında doğru değil. Bunun dışında bizim yönetmeliğimizde yasaklanan şey; evcil türlerin başıboş ve yırtıcı olanlarının deneylerde kullanılması. Bu hem bilimsel açıdan hem de etik açıdan doğru değil. Tabii bizim mevzuatımızda hep bir fakat, ancak, ama vardır. Bu yönetmelikte de böyle bir istisna getirilmiş: ‘Kedi ve köpek gibi evcil türlerden sokakta başıboş olanları deneylerde kullanılamaz ancak hayvanların sağlık ve refahı ile ilgili çalışmalara ihtiyaç duyulması, çevre insan ve hayvan sağlığına karşı ciddi tehdit oluşturması ve çalışmanın amacının sadece başıboş hayvan kullanılarak gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel gerekçeler sunulması halinde bu hayvanlar deneylerde kullanılabilir.`

“KAÇ HADYEK`İ DENETLEDİNİZ DİYE SORDUK. YALNICA İKİ KURUM DENETLENMİŞ”

2019 yılında, HADMEK`e, ‘Kaç HADYEK`i denetlediniz` diye sorduk. Yalnızca iki kurum denetlenmiş, ikisine de idari bir yaptırım uygulanmamış. Yani hiçbir denetim olmayan, hatta evraklarının dahi tamamlanıp merkezi etik kurula sunulmadığı bu HADYEK`lerde, sokak hayvanlarının da gerekçe gösterilmeden kullanılabileceğini düşünüyoruz açıkçası. Kaldı ki gerekçeler ne kadar denetleniyor, bu projeler ne kadar derinden inceleniyor bu da bir muamma. O yüzden DEÜ`nün bu açıklaması kesinlikle doğru değil. Hem ‘sadece deney amaçlı üretilmiş olan kedi ve köpekler` deneylerde kullanılabiliyor hem de sokak hayvanları konusunda bir istisna var. O istisnanın gösterdiği gerekçeyi de HADYEK`te onaylarsanız yine kullanabilirsiniz.

“HİÇBİR BELEDİYE DENEY MERKEZLERİNE HAYVAN GÖNDERMEK ZORUNDA DEĞİL”

Bizim bu alanda geliştirdiğimiz bir proje var: ‘Deneysiz Belediye` projesi. Biz belediyelere, bir çağrı yapıyoruz ve yasal metni gönderiyoruz. Hiçbir belediye, hiçbir deney merkezine hayvan göndermekle yükümlü değil, böyle bir zorunlulukları yok. Bu sebeple diyoruz ki, ‘Hayvandan, yaşam hakkından yana olun. Bir deney merkezinden size bilimsel gerekçe dahi sunsalar lütfen bu hayvanları deney merkezlerine göndermeyin.` Bugüne kadar üç belediye ‘Deneysiz Belediye` statüsü aldı. Meclislerinde karar alıp barınaklardan hayvan göndermeyeceklerini taahhüt ettiler. İlk olarak Didim Belediyesi aldı. İkincisi Bursa Nilüfer Belediyesi ve üçüncüsü de Bakırköy Belediyesi. Onlara da ayrıca teşekkür ediyoruz.”